Op 5 mei 2025 is het precies 80 jaar geleden dat het concentratiekamp Mauthausen in Oostenrijk werd bevrijd door Amerikaanse troepen. Dit kamp, dat berucht werd om zijn wreedheid, kreeg onder Spaanse gevangenen de bijnaam “het kamp van de Spanjaarden”. Meer dan 7500 Spaanse republikeinen, die na de Spaanse Burgeroorlog naar Frankrijk waren gevlucht, werden daarheen gedeporteerd. Velen van hen vonden er de dood.
Mauthausen was een van de zwaarste kampen binnen het nazistische systeem. Gevangenen werden onderworpen aan onmenselijke omstandigheden, waaronder dwangarbeid in steengroeven, extreme ondervoeding en mishandeling. De beruchte “Dodentrap”, een trap van 186 treden die gevangenen met zware stenen moesten beklimmen, symboliseert de gruwelijkheden die daar plaatsvonden.
De Spaanse gevangenen werden door het Franco-regime als “staatsloze vijanden” beschouwd, wat hun deportatie vergemakkelijkte. De Spaanse consul in Wenen, Guillermo Pecker y Cardona, onderhield contact met de SS-officieren van het kamp en ontving zelfs persoonlijke bezittingen van overleden gevangenen. In sommige gevallen greep het regime in om individuele gevangenen vrij te laten, maar dit bleef uitzonderlijk.
Tijdens de bevrijding van het kamp op 5 mei 1945 werden de Amerikaanse soldaten begroet met een spandoek in het Spaans: “De antifascistische Spanjaarden groeten de bevrijders”. Deze boodschap onderstreepte de prominente aanwezigheid van Spaanse gevangenen in Mauthausen.
In de nasleep van de bevrijding kregen de overlevenden weinig erkenning. Velen konden niet terugkeren naar Spanje vanwege het voortbestaan van het Franco-regime. Pas in recente jaren is er meer aandacht gekomen voor hun lot. In 2019 werd 5 mei in Spanje uitgeroepen tot de “Dag van de Herdenking van de Spaanse Gedeporteerden naar de Nazikampen en alle Slachtoffers van het Nazisme”.
Ter gelegenheid van het 80-jarig jubileum van de bevrijding zijn er herdenkingen en tentoonstellingen georganiseerd, waaronder een expositie over de Spaanse fotograaf Francesc Boix, wiens foto’s als bewijs dienden tijdens de Neurenbergse processen. Deze initiatieven dragen bij aan het herstel van de historische herinnering aan de duizenden Spanjaarden die in Mauthausen en andere nazikampen leden en stierven.