BILBAO – 85 jaar geleden op 26 april 1937 vond in de gemeente Gernika-Lumo (Guernica) een van de ergste zoniet het ergste bombardement plaats op Spaans grondgebied. Tot op de dag van vandaag weet men nog niet precies waarom deze verschrikkelijke bombardementen, die tussen de 300 en 1.600 mensen het leven kostte en 800 tot 900 mensen gewond achterliet, door Duitse vliegtuigen werden uitgevoerd. De 85-jarige herdenking in 2022 valt samen met de verschrikkelijke bombardementen op Oekraïense steden, alsof men niets geleerd heeft in 85 jaar tijd.
Bij de naam Guernica denken de meeste mensen alleen aan het beroemde schilderij van Picasso uit 1937. Het schilderij, met de enorme afmetingen 3,49 m hoog en 7,76 m breed, toont het bombardement op Guernica (1937) tijdens de Spaanse Burgeroorlog. Guernica wordt tentoongesteld in Museo Reina Sofía in Madrid.
Nu 85 jaar na het bombardement op Guernica en het daarop volgende beroemde schilderij van Picasso, is datzelfde schilderij juist nu in 2022 weer erg actueel. Want vanwege de bombardementen in Oekraïne wordt de verwoeste stad Mariúpol het Guernica van de 21e eeuw genoemd. Het Picasso-schilderij is weer erg actueel. De krant Trouw heeft een artikel hierover geschreven.
Maar wat is er nu precies gebeurd en waarom werd deze Baskische stad aangevallen in 1937? Over het algemeen meent men dat het om een “oefening” ging voordat de tweede wereldoorlog zou losbarsten. Maar het feit dat de bombardering in de Spaanse burgeroorlog plaatsvond en nog geen twee dagen later Franco het dorp bezette is natuurlijk geen toeval.
Verschillende vliegtuigen van het Duitse leger lieten meer dan 31 ton aan explosieven vallen op de kleine gemeente Guernica om zo republikeinen die niet aan de zijde van Franco stonden te vernietigen of op de knieën te krijgen.
Het was het eerste bombardement op burgers in Europa. In het Midden-Oosten voerden de Britten tijdens de Grote Iraakse Revolutie in 1920 eerder een soortgelijk bombardement uit. Het bombardement is natuurlijk verschrikkelijk maar Guernica is uiteindelijk wereldberoemd geworden door het gelijknamige schilderij van Pablo Picasso.
Het bombardement
Op maandag 26 april 1937 was de wekelijkse markt aan de gang, waar de boeren uit de omgeving hun producten verkochten aan de ongeveer 5000 inwoners van Guernica. Plotseling werden de kerkklokken geluid om te waarschuwen voor een luchtaanval. De aanwezigen vluchtten naar de dichtstbijzijnde schuilkerkers.
Op dat moment vloog één eenzame Heinkel-111 bommenwerper van het Duitse Legioen Condor boven de stad, die zijn bommen afgooide en weer wegvloog. Vele bewoners dachten dat het gevaar geweken was en kwamen weer naar buiten om de gewonden te helpen. Vijftien minuten later kwam het volledige eskader om het plaatsje te bombarderen.
Het bleek dat veel schuilplaatsen niet bestand waren tegen de vele bommen. Daarom vluchtten vele mensen naar de velden rondom de stad. Op dat moment schoten Heinkel-51 eskaders op de vluchtende mannen, vrouwen en kinderen.
Daarop bombardeerden drie eskaders van zware Junkers-52-toestellen tweeënhalf uur lang de stad met bommentapijten, bestaande uit kleine bommen, 250 kilo zware bommen, brisantbommen en brandbommen.Hele families werden begraven in hun woningen en schuilkelders. Brandende koeien, schapen en paarden renden in paniek rond totdat ze stierven.
De Baskische autonome regering beweerde dat er 1.654 doden en 889 gewonden waren. Latere onderzoeken spreken van 300 tot 800 doden. Twee dagen na de aanval bezetten de troepen van Franco de stad.
Redenen
Er is nog steeds discussie over het hoofddoel van het bombardement. Veteranen van het Condorlegioen beweren later dat het oorspronkelijke doel was om alleen de brug te vernietigen.
De Engelse historicus Antony Beevor bekritiseert deze uitleg, want: “antipersonenbommen, brandbommen en mitrailleurs zijn niet effectief bij het bombarderen van stenen bruggen”. De brug is niet eens geraakt door het bombardement.
De Duitse Luftwaffe-commandant Wolfram von Richthofen schreef in zijn dagboek dat de aanval samen met de Spaanse nationalisten was gepland. Op 29 april schreef hij: “Guernica moet compleet worden vernietigd.”
Rijksmaarschalk Hermann Göring zei tijdens het Proces van Neurenberg dat hij het bombardement zag als een kans om zijn nieuwe Luftwaffe te testen.
Picasso
Naar aanleiding van dit bombardement maakte Pablo Picasso korte tijd daarna het beroemde schilderij Guernica, dat te zien was op de Wereldtentoonstelling van 1937 in Parijs.
Het bevindt zich sinds 1992 in het Museo Nacional Centro de Arte Reina Sofía in Madrid. Het schilderij, met de enorme afmetingen 3,49 m hoog en 7,76 m breed, is een van de meest indrukwekkende en controversiële werken van Picasso.
In januari 1937 nam Picasso een opdracht aan van de Spaanse Republikeinse regering voor het leveren van een schilderij voor het paviljoen op de komende Expo te Parijs. Dat Picasso in opdracht werkte was uitzonderlijk. De beschikbare ruimte bepaalde de afmetingen. Het paviljoen zou in de zomer geopend kunnen worden.
Picasso, die een pand betrokken had in de Rue Augustin, had daar een bovenverdieping die juist groot genoeg was voor het doek, al moest het schuin geplaatst worden. Hij had in de beginmaanden weinig inspiratie, en maakte slechts enkele schetsen.
Picasso’s persoonlijke situatie (met Dora Maar en Marie-Thérèse Walter) was zijn beoogde onderwerp voor het schilderij. Datzelfde jaar op 26 april 1937 werd de stad Guernica echter gebombardeerd door het Duitse Condor Legioen van de Luftwaffe wat uiteindelijk het geschilderde verhaal van Guernica is geworden.