INTRO: Elke week plaatsen we aan de hand van de tips en informatie van de ‘Typisch Spanje’ auteur Frieda Kleinjan een reis door Spanje maar dan op een andere manier. Dat doet de schrijfster door middel van bekende en minder bekende boeken en romans om zo de link tussen het reizen, de cultuur en literatuur te maken tijdens de wekelijkse ‘literaire reisgids van Spanje’, een must voor de lezers die aan ‘literair toerisme’ willen doen. Via de links in het artikel zijn de boeken meteen te bestellen om zo al aan jouw literaire reis door Spanje te beginnen.
Je zou literair toerisme kunnen omschrijven als een soort cultureel toerisme dat zich heeft ontwikkeld op plekken die verband houden met gebeurtenissen in fictieve teksten. Met andere woorden: het is een nieuw soort cultureel toerisme dat fictie verbindt met de echte wereld.
De worsteling van Spanje met de Burgeroorlog
De Spaanse Burgeroorlog (1936-1939) beheerst nog steeds de literatuur. Ieder jaar opnieuw komen er romans uit over die inktzwarte periode in de Spaanse geschiedenis, waarover aanvankelijk zo moeilijk gepraat kon worden, vooral vlak daarna, want die jaren waren nauwelijks minder traumatisch dan de oorlog zelf. Nu voor iedereen duidelijk is dat er geen sprake was van één nationalistische ideologie tegenover één republikeinse ideologie is het makkelijker geworden om een beeld te schetsen van die complexe tijd.
Eduardo Mendoza: ‘De neergang van Madrid’
In juli 1936 barst de Burgeroorlog uit. Over de aanloop naar dat moment verhaalt Eduardo Mendoza (1943) in zijn roman De neergang van Madrid, Riña de gatos. De fascinatie van Mendoza voor een historische invalshoek is niet verwonderlijk. Met zijn ‘Stad der wonderen’ heeft hij laten zien dat hij daar een meester in is. Daarin stond zijn geboortestad Barcelona centraal.
Het hoofdpersonage is de Engelse kunstkenner Anthony Whitelands die met de trein naar Madrid reist om er de kunstcollectie te taxeren van de hertog van Igualada. Tijdens zijn reis schrijft hij zijn minnares, de echtgenote van een studievriend, een afscheidsbrief. Zo heeft hij zijn handen vrij in Madrid.
Ondanks dat Anthony Whitelands als een tamelijk sullig type wordt neergezet, wordt hij in de loop van het verhaal de spin in het web van politieke verwikkelingen, moordaanslagen en internationale wapensmokkel. Er vinden talloze ontmoetingen plaats tussen buitenstaanders en historische figuren. Met aan de ene kant falangisten, Carlisten en royalisten en aan de andere kant socialisten, communisten en anarchisten. Het Volksfront heeft net de verkiezingen gewonnen, waardoor de tegenstellingen sterker worden. Voor de regering zijn de vooruitzichten hopeloos.
Intussen wordt de relatie van de Engelse kunstkenner met de hertog steeds inniger, vooral met zijn twee dochters. De vraag dringt zich op: wil de hertog de opbrengst van de schilderijen gebruiken voor een veilig heenkomen naar het buitenland of is het bestemd om wapens voor de falangisten te kopen.
Plotseling duikt er een onbekend schilderij van Velázquez op. Whitelands is overtuigd van de echtheid ervan. En om het verhaal nog spannender te maken verschijnt Kolia ten tonele, een Russische spion die actief is in Madrid. Door al zijn contacten begint de Spaanse staatsveiligheid belangstelling voor Whitelands te krijgen.
Uit alles blijkt dat Eduardo Mendoza de stad goed kent. Hij neemt de lezer mee naar bekende plekken als Plaza del Ángel, Plaza de Santa Ana, calle Espoz y Mina, Puerta del Sol. Calle Atocha met de kerk San Sebastián, calle de las Huertas, Iglesia del Cristo de Medinaceli, Gran Vía, Chicote, Puerta de Toledo…
Hoewel het decor van de woelige jaren vlak voor de Burgeroorlog anders zou doen vermoeden, is De Neergang van Madrid een verrassend lichte roman, vol humor. Door het tragikomische effect hiervan krijgen alle personages iets van de onbeholpen antiheld.
Eduardo Mendoza, De neergang van Madrid, uitgeverij J.M. Meulenhoff, 2015, vertaling Aline Glastra van Loon.
Patrick Bassant: ‘De vlinder in de inktpot’
Een Nederlandse schrijver die een roman schrijft over de Spaanse Burgeroorlog. Dat is nog niet vaak voorgekomen. Patrick Bassant (1977) heeft zich eraan gewaagd. Het resultaat is een meeslepend historisch boek waarin fictieve personages worden verweven met historische figuren.
Het hoofdpersonage is de fictieve Pit, een werkeloze havenarbeider, die door de Communistische Partij gerekruteerd is om als fotograaf de heldendaden van de Republikeinen vast te leggen. Hij is het prototype van de meer dan zevenhonderd Nederlandse vrijwilligers die naar Spanje trekken om voor de democratisch gekozen linkse regering te vechten. Pit denkt door het maken van foto’s een bijdrage te kunnen leveren aan de strijd tegen de fascisten.
Op zijn weg naar Spanje komen er al snel historische figuren langs. Bij zijn stop in Parijs ontmoet hij Picasso die er voor het Spaanse Paviljoen van de Wereldtentoonstelling van 1937
aan het schilderij La Guernica werkt en wordt verliefd op de muze van de grote schilder, Dora Maas. Eenmaal in Spanje wordt het nevenpersonage Johan Brouwer ten tonele gevoerd, moordenaar in zijn studententijd, hispanist, schrijver, journalist en verzetsheld, die aanvankelijk aan de kant van de opstandeling staat, maar tijdens een bezoek aan Badajoz ervaart hoe kwaadwillig de aanhangers van Franco zijn. Pit ondervindt de andere kant van de oorlog: hoe versplintert de Republikeinen zijn. Voor beide mannen geldt dat ze ondervinden dat de strijd in Spanje niet zo zwart-wit is als ze dachten. De verhaallijnen van de arbeider Pit en de intellectueel Johan Brouwer zijn goed uitgewerkt, vooral door het aangepaste taalgebruik.
Andere historische figuren die een rol spelen zijn onder anderen: schrijver en journalist Ernest Hemingway, de beroemde oorlogsfotograaf Robert Capa, filmregisseur Joris Ivens en de dichter en schrijver Jef Last, die als kapitein aan het Republikeinse front vecht. De fictieve hoofdpersoon Pit wordt door iedereen in vertrouwen genomen, waardoor de schrijver de kans krijgt de geschiedenis van de Spaanse Burgeroorlog uitgebreid uit te leggen. En dat doet hij vol overgave. Het resultaat is een volledig verhaal dat de ene keer leest als een roman en op andere momenten als een geschiedenisboek.
De titel van het boek ‘De vlinder in de inktpot’ is een citaat uit een gedicht van Federico García Lorca.
Patrick Bassant, De vlinder in de inktpot, Wereldbibliotheek, 2020.
‘Typisch Spanje’
Het boek ‘Typisch Spanje rondgang door een eigenzinnig land’ geschreven en samengesteld door Frieda Kleinjan, is een bundel met fascinerende verhalen over uiteenlopende onderwerpen: architectuur, beeldende kunst, literatuur, sport, film, natuur, muziek, tradities… Al die verschillende cultuuruitingen vormen de identiteit van Spanje, leggen de ziel ervan bloot, tonen het land in al haar schakeringen. Voor elke Spanjeliefhebber valt er iets nieuws te ontdekken. KLIK HIER om dit boek te bestellen.