MADRID – Honderd jaar geleden maakte Albert Einstein een rondreis door Spanje, een bezoek van drie weken waarin hij de pers, wetenschappers en elites van het land revolutioneerde en waarin een ogenschijnlijk eenvoudig personage ideeën verspreidde die voor de meesten onbegrijpelijk waren. Honderd jaar later wordt zijn bezoek aan Spanje door diverse Spaanse kranten omschreven als hectisch en merkwaardig.
Bij zijn aankomst in Spanje op 22 februari 1923 was Einstein een beroemdheid, een massafenomeen, hoewel weinigen zijn theorieën begrepen. Einstein was een wetenschapper die zich niet alleen onderscheidde in de wetenschap, maar ook als een overtuigd pacifist en verdediger van de Joodse nationale cultuur.
Volgens de Amerikaanse historicus Thomas F. Glick in zijn boek ‘Einstein en de Spanjaarden’, was het Esteve Terradas, hoogleraar akoestiek en optica aan de Universiteit van Barcelona die het wonder verrichtte en ervoor zorgde dat Einstein naar Spanje kwam.
In 1920 nodigde Terradas hem namens het Instituut voor Catalaanse Studies uit om Barcelona te bezoeken, en kort daarna voegde de wiskundige Julio Rey Pastor zich bij de uitnodiging namens de Board for Advanced Studies. Einstein stemde ermee in om die herfst een lezing tournee door Barcelona en Madrid te maken, maar op dat moment kreeg hij een buitengewone leerstoel aangeboden in Leiden en moest hij de reis uitstellen. Hij zou pas in 1923 komen.
Barcelona
De reis van Einstein door Spanje leverde talloze anekdotes op, sommige vastgelegd door de pers van die tijd en andere bewaard in het collectieve geheugen. De eerste anekdote vond plaats op de dag van zijn aankomst. Volgens verschillende bronnen kwamen het echtpaar Einstein per trein aan vanuit Toulouse op Station de França in Barcelona, maar omdat ze niet vooraf hadden gewaarschuwd, stond er niemand op hen te wachten. In plaats van te overnachten in Hotel Colón, waar ze twee kamers hadden gereserveerd, brachten de Einsteins de nacht door in een pension aan de Rambla.
In Barcelona gaf Einstein drie lezingen in het hoofdkantoor van de Diputació en één in de Academia de Ciencias. Eén van deze lezingen ging over de speciale relativiteitstheorie (die de beroemde formule E=mc2 bevat en spreekt over de vervorming van ruimte en tijd), een andere ging over de algemene relativiteitstheorie (die de wet van de zwaartekracht van Newton vervangt), een derde lezing ging over recent onderzoek en de vierde over de filosofische gevolgen van relativiteit.
Madrid
Einstein reisde op 1 maart per trein naar Madrid, waar hij tien dagen verbleef. Deze keer werd hij op een passende manier ontvangen door de Kocherthalers en verbleef hij in het Hotel Ritz. Tijdens zijn verblijf in Madrid gaf Einstein drie lezingen, waarvoor hij 3.500 peseta’s ontving, het equivalent van een jaarloon voor een Spaanse universiteitsprofessor.
Zaragoza
Aanvankelijk was de tournee van Einstein alleen gepland om hem naar Barcelona en Madrid te brengen, maar omdat de trein van de ene stad naar de andere door Zaragoza reed, kreeg hij een formele uitnodiging van een groep leraren om daarheen te reizen. Op 12 maart kwam Einstein aan in Zaragoza, waar hij sprak over relativiteit en zijn verjaardag vierde op 14 maart.
In een tijdsbestek van slechts 50 uur verkende hij de stad, bezocht hij het biochemische onderzoekslaboratorium van professor Antonio de Gregorio Rocasolano, bekeek hij bezienswaardigheden zoals El Pilar, de kathedraal van La Seo, het Aljafería-paleis en de Lonja, en had hij zelfs tijd om viool te spelen op een feest in het Duitse consulaat.