Op 14 april 1931 vond in Spanje een ware historische omwenteling plaats. Na decennia van monarchie en een recente dictatuur onder Miguel Primo de Rivera, werd de monarchie van koning Alfonso XIII omvergeworpen en werd de Tweede Republiek uitgeroepen. Deze gebeurtenis markeerde het einde van de monarchie en het begin van een nieuwe democratische periode in de Spaanse geschiedenis. Deze duurde echter niet zo lang en eindigde op 1 april 1939 nadat Madrid zich overgaf en de dictator Franco aan de macht kwam.
In dit artikel behandelen we de Tweede Republiek die van april 14 april 1931 tot 1 april 1939 duurde. De Eerste Republiek was nog korter en vond plaats van 11 februari 1873 tot 29 december 1874 toen na 28 maanden Republiek het koninkrijk werd hersteld en Alfonso XII tot koning werd uitgeroepen.
In 1931 werden de wens voor democratische verandering en afkeer van de monarchie steeds sterker. Diverse republikeinse partijen werkten samen om de monarchie omver te werpen. Koning Alfonso XIII had een slecht imago en weinig legitimiteit. Mensen zagen hem als medeplichtige aan de dictatuur en associeerden de monarchie met corruptie en elitair gedrag, ver van de gewone Spanjaard.
De verkiezingen van april 1931 waren een groot succes voor de republikeinen. In steden als Madrid, Barcelona en Bilbao behaalden ze een overweldigende meerderheid. Dit toonde aan dat het Spaanse volk klaar was voor een nieuwe, democratische regering.
14 april 1931: Tweede Republiek
Koning Alfonso XIII trad af en verliet het land na de verkiezingsuitslag en druk van de straat. Op 14 april 1931 werd de Tweede Spaanse Republiek uitgeroepen in Madrid, wat gevierd werd door republikeinen en progressieven in heel Spanje.
De nieuwe republikeinse regering riep meteen een grondwetgevende vergadering bijeen om een nieuwe, democratische grondwet te schrijven. In december 1931 werd deze grondwet aangenomen en legde de basis voor een moderne, seculiere en gedecentraliseerde staat met uitgebreide burgerrechten en vrijheden.
De Tweede Republiek startte sociale en economische hervormingen: armoedebestrijding, democratisering van onderwijs, verbetering positie arbeiders en boeren, legerhervorming en scheiding kerk en staat.
Een omstreden aspect van de Tweede Republiek was het geven van regionale autonomie aan gebieden zoals Catalonië en Baskenland. Dit decentralisatiebeleid leidde tot spanningen met centralistische en nationalistische groepen in Spanje.
Vanaf eind 1938 verloor de Tweede Republiek steeds meer grondgebied. Op 27 februari 1939 vluchtten de presidenten van Spanje, Baskenland en Catalonië naar Frankrijk. Na Valencia en Barcelona te hebben verloren aan de opstandelingen, gaf Madrid zich over op 1 april 1939, waarmee de republiek ten einde kwam.
Franco werd als dictator en staatsleider van de Spaanse staat in 1939 door de internationale gemeenschap erkend en uiteindelijk ook in 1955 als zodanig ook door de Verenigde Naties erkend. In 1977, na de terugkeer van de democratie, werd de dictatuur opgeheven.