Terwijl je in Nederland en Vlaamstalig België ‘gezondheid’ roept als iemand niest, is dat in Spanje over het algemeen anders en wordt er ‘Jesús’ gezegd als iemand moet niezen. Daarbij kan men zich afvragen wat Jezus nu met niezen te maken heeft en waarom Spanjaarden dat roepen.
Ten eerste kijken we naar wat niezen (estornudar) eigenlijk is. Een nies (estornudo) ontstaat na een prikkeling van het neusslijmvlies door bijvoorbeeld iets in de lucht. Na die prikkeling wordt een signaal afgegeven aan de hersenen. Daardoor ontstaat er een reflex waarbij je eerst veel lucht inademt.
De ingeademde lucht wordt ingesloten in de longen doordat het strottenklepje en de stembanden dichtgaan. Vervolgens worden de spieren aangespannen en gaan het klepje en de stembanden weer open met een nies als gevolg.
Een nies is dus eigenlijk bedoeld voor het reinigen van prikkelende stoffen uit het ademhalingsstelsel. Tijdens de nies komen er dan ook duizenden bacteriën vrij, die opgevangen kunnen worden met een zakdoek, de hand of nog hygiënischer in de elleboogholte.
Gebeurt dat niet, dan verspreiden zich 100.000 kleine druppeltjes met bacteriën de ruimte in. Dit kan dan via de lucht en andere materialen binnen de desbetreffende ruimte leiden tot verkoudheid van de personen die zich daar bevinden.
De snelheid van de lucht bij een nies kan theoretisch oplopen tot zo’n 150 km/uur. Door die enorme kracht is het (haast) onmogelijk om de ogen open te houden tijdens een nies (heb je het al eens geprobeerd?).
Jezus
Een reactie geven op iemand die niest, is niets nieuws, dat gebeurde al ten tijde van de Grieken met ‘dat Jupiter je beschermt’ of in de tijd van de Romeinen met ‘gegroet’ maar met de komst van het christendom kwam er een nieuwe, in dit geval religieuze, term bij.
Het niezen werd als iets negatiefs gezien omdat dit ervoor zorgde dat de duivel in iemands lichaam kon kruipen. Daarom was het gewoonte om meerdere keren achterelkaar ‘Jesús’ te zeggen, iets wat tegenwoordig gelukkig nog maar een keer hoeft als iemand niest.
Daarom zegt men tegenwoordig in Spanje nog steeds ‘Jesús’ als iemand niest al mag je ook het woord ‘salud’ (gezondheid) gebruiken als je niet zo gelooft in het duivel-verhaal.
Wist je trouwens dat als je niest in het Nederlands en Vlaams ‘hatsjoe’ zegt en dat dit in het Spaans ‘Achu’ of ‘Achís’ is?
Gezondheid
Maar waarom wordt er in Nederland en België ‘gezondheid’ geroepen wanneer iemand niest en wordt er niet ‘Jezus’ gezegd. Volgens velen stamt die gewoonte uit de zesde eeuw na Christus in de tijd van Paus Gregorius I toen er op veel plaatsen de pest heerste. Omdat men toen niet wist hoe de pest werd overgedragen probeerde men met gebeden de ziekte te stoppen en tegen te houden.
Priesters liepen daarom door de straten psalmen te zingen om niezende mensen meteen te zegenen met de Griekse spreuk ‘Kyrie eleison’ (Heer ontfermt u). Men dacht namelijk dat tijdens het niezen de ziel uit het lichaam zou ontsnappen waarna er weer een nieuw slachtoffer zou kunnen zijn van de pest.
In de eeuwen die daarop volgden is het zegenen overgegaan in iemand ‘gezondheid’ wensen wanneer er geniesd wordt, iets wat in veel westerse landen gebeurt. Ook in Spanje waar men ‘salud’ zegt, maar dat gebeurt minder dan ‘Jesús’.
Hoesten?
Nu we de betekenis van ‘gezondheid’ en het Spaanse ‘Jesús’ weten bij het niezen kunnen we ons afvragen waarom er niets gezegd wordt als iemand moet hoesten. Het hoesten gebeurt namelijk ook vaak als iemand ziek is en dus de gezondheid niet optimaal is.