MADRID – Wat was de rol van Spanje tijdens de Tweede Wereldoorlog? Stond het land aan de kant van Duitsland of juist niet? Was Francisco Franco een “vriend” of vijand van Adolf Hitler of was er geen relatie? Actief heeft Spanje niet meegedaan aan de Tweede Wereldoorlog en hield het land zich min of meer afzijdig door zich neutraal op te stellen. Iets wat in de praktijk niet waar bleek te zijn.
Volgens geschiedschrijvers konden Franco en Hitler niet goed met elkaar overweg en waren het zeker geen vrienden. In oktober 1940 ontmoette Hitler Franco in het Zuid-Franse grensstation Hendaye waar slechts een halfslachtige overeenkomst tot stand kwam waarin Spanje toezegde alleen mee te werken op een moment dat het Franco uitkwam.
Zowel Franco als Hitler verlieten de ontmoeting ontevreden maar Franco had echter zijn doel bereikt, namelijk mogelijkheid tot neutraliteit scheppen. Hitler verklaarde later dat hij liever zonder verdoving een paar kiezen wilde laten trekken dan nog een keer zo’n ontmoeting met Franco te hebben. Later werd ook wel eens geschreven dat Hitler een hekel had aan Franco en dat daarom Spanje neutraal is gebleven.
Franco’s strijd
Op 18 juli 1936 begon de Spaanse Burgeroorlog. De eerste dagen van de opstand draaiden om het verwerven van de macht in Spaans-Marokko. Franco zocht enerzijds de steun van de autochtone Marokkaanse bevolking en anderzijds de zeggenschap over de Spaanse troepen die er gelegerd waren. Franco kampte met een transportprobleem. De meeste vlooteenheden waren loyaal aan de Republiek en blokkeerden de Straat van Gibraltar. Het was daarom niet mogelijk zijn troepen van Spaans-Marokko naar het Spaanse vasteland over te brengen.
Franco wendde zich tot de Italiaanse Mussolini die een onvoorwaardelijk aanbod deed van wapens en vliegtuigen. Tegelijkertijd slaagde de Duitse Abwehr-chef Wilhelm Canaris erin om in nazi-Duitsland Hitler ertoe over te halen de Spaanse nationalisten te steunen. Vanaf 20 juli stelde Franco met behulp van 22 Duitse Junkers Ju-52-vliegtuigen een luchtbrug in naar de door nationalisten beheerste stad Sevilla.
Met behulp van zijn vertegenwoordigers begon hij te onderhandelen met het Verenigd Koninkrijk, Duitsland en Italië om meer hulp, en vooral meer vliegtuigen te krijgen. Onderhandelingen met de laatste twee waren succesvol en op 2 augustus kwamen nieuwe vliegtuigen aan in Tétouan. Op 5 augustus slaagde Franco erin de blokkade te doorbreken met zijn nieuwe Duits-Italiaanse luchtmacht, waardoor hij 2.000 soldaten per schip kon laten overkomen.
Guernica
Op maandag 26 april 1937 vond in de gemeente Guernica een van de ergste zoniet het ergste bombardement plaats op Spaans grondgebied. Tot op de dag van vandaag weet men nog niet precies waarom deze verschrikkelijke bombardementen die tussen de 300 en 1600 mensen het leven kostte en 800 tot 900 mensen gewond achterliet door Duitse vliegtuigen werden uitgevoerd.
Over het algemeen meent men dat het om een “oefening” ging voordat de tweede wereldoorlog zou losbarsten. Maar het feit dat de bombardering in de Spaanse burgeroorlog plaatsvond en nog geen twee dagen later Franco het dorp bezette is natuurlijk geen toeval. Verschillende vliegtuigen van het Duitse leger lieten meer dan 31 ton aan explosieven vallen op de kleine gemeente Guernica om zo republikeinen die niet aan de zijde van Franco stonden te vernietigen of op de knieën te krijgen.
[su_note]Lees hier meer over de bombardementen in het Baskische Guernica[/su_note]Tweede Wereldoorlog
Spanje had zich wegens de ontvangen Duitse en Italiaanse hulp in de burgeroorlog welwillend tegenover Duitsland en Italië opgesteld. De regeringen van deze landen waren ideologisch verwant aan Franco’s bewind en hoopten bovendien op een of andere tegenprestatie voor de verleende hulp.
Toen Frankrijk in 1940 door nazi-Duitsland werd bezet, hoopte Franco door mee te doen aan een oorlog die toch al gewonnen leek een flinke beloning in de wacht te slepen. Gezien de nationale frustratie over verlies van koloniën veertig jaar eerder verwachtte Franco op zijn minst geheel Frans-Marokko, Gibraltar en Tanger te krijgen. Ook wenste Franco meer economische steun.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog had de anti-nazistische Duitse admiraal Wilhelm Canaris meerdere ontmoetingen met Franco waarbij hij Franco informeerde over de plannen van nazi-Duitsland met Spanje. Canaris was als leider van de Abwehr goed geïnformeerd, maar hij zwoer in het geheim tegen Hitler en het nationaalsocialisme samen.
Canaris zorgde ervoor dat Franco zijn beste en meest ervaren troepen nabij de grens met Frankrijk positioneerde en het terrein daar volbouwde met anti-tankhindernissen – ondanks ogenschijnlijke kameraadschap met Duitsland.
Terwijl Duitse muziekkorpsen parades hielden in Madrid openden de Spanjaarden bij de grens met Vichy-Frankrijk zodat joden en zelfs vijandige Franse communisten en liberalen de toegang tot Spanje kregen. Er werden landinwaarts ook vluchtelingencentra opgezet.
Via Spanje ontsnapten honderdduizenden joden naar het eveneens neutrale Portugal en vandaar vaak naar het Verenigd Koninkrijk, de Verenigde Staten en Latijns-Amerika. Later is echter gebleken dat Franco ook een lijst met daarop de namen van duizenden Spaanse Joden aan Heinrich Himmler overhandigde.
Franco stond in 1941 wel de vorming toe van de Blauwe divisie, een vooral uit falangistische vrijwilligers bestaande Spaanse divisie van de Duitse Wehrmacht. De Blauwe divisie moest als herstel en dank gelden voor het Condor-Legioen (dat de bombardementen op Guernica uitvoerde) in de burgeroorlog en vocht aan het Oostfront.
De divisie werd echter al in 1943 teruggehaald, toen het duidelijk werd dat de geallieerden aan de winnende hand waren en de spanningen tussen Franco en de radicale nazi-leiding opliepen.
Vanaf 1943 stelde Franco en dus heel Spanje zich formeel neutraal op in de Tweede Wereldoorlog, in plaats van de eerder verkondigde “non-belligerentie”.