Werkzaamheden op een braakliggend terrein naast een benzinestation en een fastfoodketen in het bedrijventerrein La Atalayuela heeft geleid tot de ontdekking van een begraafplaats van primitieve olifanten die 14 miljoen jaar geleden leefden in dit deel van Villa de Vallecas in Madrid. Een team van paleontologen en archeologen heeft de fossiele skeletten gevonden van acht gedeeltelijk complete exemplaren van Gomphotherium.
In de opgraving van het perceel waar het stadsbestuur van Madrid een logistiek centrum voor brandweerlieden aan het bouwen is, zijn onder meer kaken, slagtanden, dijbenen, bovenarmen en complete heupen gevonden. Deze behoren tot een verre voorouder van de moderne Afrikaanse olifanten die tot drie meter hoog en vijf meter lang werden en tot 2,5 ton woog.
De Gomphotherium, die tot de familie van de mastodonten behoort, had vier slagtanden (twee bovenste, die uit elkaar staan en naar beneden buigen, en twee onderste, die iets korter zijn). Hun slurf was kleiner dan die van moderne olifanten. Ze leefden in het gebied samen met reuzenschildpadden, grote roofdieren en de voorouders van de huidige paarden, herten en zwijnen.
De soort Gomphotherium leefde op aarde tijdens het Mioceen, zo’n 16 tot 5 miljoen jaar geleden, in het midden en zuiden van Europa, het Arabisch schiereiland en het noordoosten van Afrika, van Tunesië tot Kenia. In het Iberisch schiereiland (Spanje en Portugal) zijn resten van deze soort gevonden in nabijgelegen plaatsen zoals Somosaguas en Carpetana in Madrid, of in de stad Villafeliche in Zaragoza.
Wat gebeurde er met deze olifanten? Het team dat verantwoordelijk was voor de opgraving denkt dat de kudde zich toevlucht zocht in dit gebied vanwege de aanwezigheid van een voedsel- en watervoorraad, als gevolg van een periode van droogte en afkoeling die ongeveer 14 miljoen jaar geleden plaatsvond. Een deel van de kudde stierf daar uiteindelijk door voedselgebrek.
De Vallecas-opgraving met een oppervlakte van 800 m² begon in maart en duurde tot augustus vorig jaar. De werken zijn een belangrijk keerpunt, niet alleen vanwege de verkregen informatie, maar ook vanwege het teruggevonden erfgoed. De fossielen zijn ondergebracht in het Regionaal Archeologisch Museum van de Comunidad de Madrid in Alcalá de Henares, waar ze worden bewaard. Bovendien zijn enkele exemplaren uitgeleend aan het Nationaal Natuurhistorisch Museum, waar ze tot in detail worden bestudeerd.