Het gezang “Gibraltar es epañol” (Gibraltar is Spaans) werd vaak herhaald tijdens de viering van het Spaanse team in Madrid na de overwinning van de EK-2024-titel. De spelers deden zelf mee aan het gezang dat de afgelopen weken veel te horen was op sociale netwerken en inmiddels ook onderzocht wordt door de UEFA na een officiële klacht van de overheid in Gibraltar. Maar… sinds wanneer is Gibraltar niet Spaans en wat heeft Nederland daar mee te maken?

Gibraltar, bekend als de rots met apen, is altijd een heet hangijzer geweest op politiek niveau tussen Spanje en Groot-Brittannië. Regelmatig worden er over en weer pijlen afgeschoten over de verhoudingen tussen het Britse Gibraltar, waarvan de Spaanse politiek (en veel Spanjaarden) vinden dat het bij Spanje hoort in plaats van bij Groot-Brittannië. De aanleiding voor deze situatie is mede te danken aan de Nederlanders.

Wat is Gibraltar

Gibraltar is een Brits overzees gebied gelegen aan het zuidelijke eind van het Iberisch Schiereiland bij de ingang van de Middellandse Zee. Het heeft een oppervlakte van 6,8 vierkante kilometer en een noordelijke grens met Andalusië, Spanje. De Rots van Gibraltar en de daarop wonende apen zijn de belangrijkste bezienswaardigheden van het gebied.

De soevereiniteit van Gibraltar is een belangrijk twistpunt van de Brits-Spaanse relatie omdat Spanje aanspraak maakt op Gibraltar. Gibraltarezen verwierpen voorstellen voor Spaanse soevereiniteit bij een referendum in 1967 en opnieuw in 2002. Volgens de Gibraltarese grondwet van 2006 regelt Gibraltar zijn eigen zaken, hoewel sommige bevoegdheden, zoals defensie en buitenlandse zaken, de verantwoordelijkheid blijven van de regering van het Groot-Brittannië.

Nederlanders

Gibraltar werd in 1704 tijdens de Spaanse Successieoorlog door een Engels-Nederlandse troepenmacht op Spanje veroverd. Het gebied werd vervolgens in 1713 onder de Vrede van Utrecht “voor altijd” overgedragen aan het Koninkrijk Groot-Brittannië, waarna het altijd een belangrijke basis voor de Royal Navy is geweest.

Voor 1704 waren de Nederlanders echter ook al aanwezig toen in 1607 een Nederlandse vloot onder leiding van Jacob van Heemskerck in de Baai van Gibraltar bij verrassing een aldaar aangemeerde Spaanse vloot overviel. De Spaanse schepen werden volledig vernietigd wat de naam “Slag bij Gibraltar” heeft gekregen.

Spanje Vs Groot-Brittannië

Het feit dat Gibraltar niet bij Spanje hoort, zorgde en zorgt voor spanningen tussen Spanje en het Verenigd Koninkrijk. Spanje heeft zich in het verleden soms vijandig opgesteld in dit geschil. Medio 1966 sloot Spanje voor korte tijd het grensverkeer naar en van Gibraltar en beperkte zowel de scheepvaart als de luchtvaart daarheen. In 1969 werd de grens volledig gesloten, wat grote problemen opleverde voor het wederzijdse woon-werkverkeer. Gibraltar moest in die tijd ook voor de eigen drinkwatervoorziening zorgen. Na de dood van Franco verbeterden de betrekkingen en in 1982 werd de grens weer geopend.

Ook over de zeggenschap over de territoriale wateren in de Baai van Gibraltar hebben de nodige conflicten plaatsgevonden. Het blijft verboden om rechtstreeks van Britse in Spaanse territoriale wateren te varen; schepen kunnen dus geen passagiers van Gibraltar en Algeciras naar Marokko meenemen, maar ook daarover zijn gesprekken aan de gang.

De Spaanse ex-premier José Luis Rodríguez Zapatero en de Britse ex-premier Tony Blair tekenden in september 2006 een akkoord dat de meeste problemen tussen beide landen en Gibraltar moet oplossen. De luchthaven van Gibraltar mocht voortaan vluchten uit Spanje en de rest van de Europese Unie afhandelen en zou zowel door Britse als Spaanse ambtenaren worden bemand. De aanvliegroute mocht door het Spaanse luchtruim lopen. Daarop werd in december 2006 een vliegverbinding geopend tussen Madrid en Gibraltar. Daarnaast werden de grensbepalingen versoepeld, zou Spanje meer telefoonlijnen naar Gibraltar aanleggen en werd een langlopend conflict over pensioenbetalingen aan Spaanse oud-arbeiders in Gibraltar bijgelegd.

Referenda

Spanje blijft aanspraak maken op de rots, maar de bewoners hebben in verschillende referenda duidelijk gemaakt geenszins bij Spanje te willen horen. In 2002 sprak 99% van de bevolking van Gibraltar zich in een referendum uit tegen een gedeelde Brits-Spaanse soevereiniteit, een voorstel van de Britse premier Tony Blair en zijn toenmalige Spaanse collega José María Aznar (1996-2004). Begin december 2006 stemden de bewoners bij referendum meerderheid voor een nieuwe grondwet.

Op 23 juni 2016 werd in het Verenigd Koninkrijk het referendum over het blijven binnen of vertrekken uit de Europese Unie gehouden. Hierbij werd met een kleine meerderheid gekozen voor vertrek (de brexit). Dit in tegenstelling tot Gibraltar waar men met een overweldigende meerderheid van 95,9 procent voor het blijven in de EU stemde.