BARCELONA – Je ziet ze in Catalonië overal, de rood geel gestreepte Catalaanse vlag met daarop een ster, de zogenaamde estelada. Je ziet de vlaggen langs de snelweg staan, op gebouwen, bij huizen en als stickers op auto’s of op muren geverfd. De laatste jaren worden de estelada’s steeds vaker gezien in het straatbeeld van Catalonië waarbij de vlag met het symbool opnieuw een teken is geworden van de Catalaanse onafhankelijkheid. Maar wat is de betekenis van deze Catalaanse vrijheid ster en wat is de geschiedenis daarvan.
De bandera estelada, vaak afgekort tot estelada is de vlag en het symbool van de Catalanistische onafhankelijkheidsbeweging in de Catalaanse landen, met name in de autonome deelstaat Catalonië. In het land van València en in Aragon spreekt men van estrelada maar zijn deze amper te zien. In alle uitvoeringen bestaat de estelada of estrelada uit een variante op de senyera, de officiële landsvlag, met een of meer toegevoegde sterren, wat de naam verklaart: estelada is de vrouwelijke vorm van het adjectief “estelat” dat “met ster(ren)” betekent.
De estelada is echter niet de officiële vlag van de autonome deelstaat Catalonië aangezien dat de rood wit horizontaal gestreepte “La Senyera” is. In het Catalaans betekent senyera ook “vlag”, maar meestal verwijst de term naar de Catalaanse vlag of het patroon ervan. De Senyera is een van de oudste vlaggen ter wereld. Een veertiende-eeuwse legende vertelt dat de vlag sinds de elfde eeuw bestaat.
Ontstaan estelada
De estelada vlag ontstond in het begin van de 20ste eeuw en algemeen wordt aangenomen dat ze teruggaat op een ontwerp van Vicenç Albert Ballester i Camps in 1918. Het is een combinatie van de traditionele senyera met een driehoek en een vijfpuntige ster, zoals in de Cubaanse. Ballester had op Cuba verbleven en en was een enthousiast bewonderaar van de Cubaanse onafhankelijkheidsbeweging en het verzet tegen het Spaanse Keizerrijk. De kleuren van de blauwe estelada verwijzen naar de idealen van de Franse Revolutie, die terugkeren in de vlaggen van de Verenigde Staten en van Cuba. Het blauw verwijst naar de een hemel in het midden waarvan de ster van de vrijheid straalt.
Tussen 1922 en 1931 werd de estelada vlag gebruikt als een partijvlag door de partij Estat Catala (Catalaanse Staat) en ook de gewapende verzetsbeweging Bandera Negra, onder meer tijdens een poging tot aanslag tegen de monarch Alfons XIII en tijdens de mislukte poging in 1926 om manu militari de onafhankelijkheid te verwerven. Tussen 1936 en 1975 werd de estelada gebruikt als strijdvlag. Tijdens de Spaanse Burgeroorlog (1936-1939) voeren een aantal bataljons van de republikeinse strijdkrachten de Estelada in het vaandel. Na de overwinning door Francisco Franco en de machtsovername en daaropvolgende militaire dictatuur worden alle Catalaanse symbolen (vlaggen, het volkslied Els Segadors, de volksdans sardana…) en ook de Catalaanse taal uit het openbare leven gebannen en verboden. De verzetsbeweging Front Nacional de Catalunya, die kort na de franquistische staatsgreep wordt opgericht gebruikt zowel de senyera als de estelada als symbool.
Na Franco
Na de dood van Franco kreeg Catalonië in de nieuwe democratie de vrijheid van de eigen cultuur en het voeren van de eigen taal terug. De laatste jaren worden de twee versies (de blauwe en de gele) naast en door mekaar gebruikt, zonder veel ideologische onderscheiden. Sedert het communisme in Europa op de terugweg is, dient de vroegere “rode” estelada met zijn eenvoudiger tweekleurenschema in de Catalaanse kleuren als vereenvoudigd alternatief. Het vereenvoudigde motief (4 strepen en een ster, ook in zwart-wit) duikt in alle mogelijke varianten op, in logo’s, op muurschilderingen, op T-shirts enz.
Varianten
De vlag behoort weer tot het publieke domein en de meeste diverse groepen en personen gebruiken een van de varianten om hun sympathie voor het onafhankelijkheidsidee te tonen. Omdat de estelada een enigszins militanter karakter heeft dan de senyera, zullen hotels of bedrijven eerder de senyera uithangen, en privé-personen of organisaties eerder de estelada. Er zijn verschillende soorten estelada’s zoals de vlag die men het meeste ziet, de blauwe estelada maar er is ook een rood-gele estelada, een estelada van de anarchisten (zwart met rode ster), een estelada van Socors Catala, een estelada van de Catalaanse communistische partij, een estelada met ruit (blauw-wit) en een estelada van de Catalaanse landen.
Op 11 september vindt elk jaar de La Diada plaats wat een Catalaanse feest/herdenkingsdag is. Normaal gesproken zou men dan de officiële Catalaanse vlag La Senyera verwachten maar het straatbeeld wordt vooral overheerst door de estelada in de versie van blauwe achtergrond met witte ster, de estelada blava in het Catalaans of de versie met gele achtergrond en rode ster, de estelada vermella die meer linksgeoriënteerd is. Deze staat immers voor de onafhankelijksstrijd en geeft eigenlijk aan dat men voor afscheiding van Spanje is. In officiële instellingen en officiële evenementen is altijd de La Senyera te zien.