Spanje behoort tot de landen in de Europese Unie waar de gemiddelde leeftijd het snelst stijgt. Met een gemiddelde leeftijd van 45,1 jaar in 2023 staat het op de tweede plaats, na Portugal. In dit artikel analyseren we de vergrijzing in Spanje vergeleken met de rest van de EU aan de hand van de cijfers van het Europese statistiekbureau Eurostat.
In de afgelopen tien jaar is de gemiddelde leeftijd in Spanje met 4 jaar gestegen, van 41,1 jaar in 2013 naar 45,1 jaar in 2023. Alleen in Portugal was de stijging nog groter, met 4,4 jaar. Ter vergelijking: het EU-gemiddelde was 2,3 jaar in deze periode.
De vergrijzing in Spanje wordt veroorzaakt door zowel een dalend geboortecijfer als een stijgende levensverwachting. Spaanse vrouwen krijgen gemiddeld 1,3 kind, wat ruim onder het niveau ligt om de bevolking op peil te houden. Tegelijkertijd stijgt de levensverwachting voor zowel mannen als vrouwen. In 2023 was deze respectievelijk 80,3 en 85,7 jaar.
Het geboortecijfer in Spanje daalt al jaren gestaag. Waar een Spaanse vrouw begin jaren 80 gemiddeld nog 2,8 kinderen kreeg, is dit gedaald naar 1,3 kind in 2023. Hiermee heeft Spanje een van de laagste geboortecijfers van Europa. Deze daling wordt toegeschreven aan uitgesteld moederschap, economische onzekerheid onder jongeren en de moeite die vrouwen hebben om werk en gezin te combineren.
Tegelijk met het dalende geboortecijfer stijgt de levensverwachting van de Spaanse bevolking gestaag. Tussen 2013 en 2023 steeg deze met 2,1 jaar voor mannen (van 78,2 naar 80,3) en met 1,3 jaar voor vrouwen (van 84,4 naar 85,7). Deze stijging is het gevolg van verbeterde levensomstandigheden, voeding, gezondheidszorg en technologische vooruitgang. Ziektes die vroeger dodelijk waren zijn nu goed behandelbaar. Hierdoor kunnen Spanjaarden steeds ouder worden.
Gevolgen vergrijzing
De vergrijzing heeft grote gevolgen voor de Spaanse economie en samenleving. Een steeds kleiner wordend deel van de bevolking moet de lasten dragen voor een groeiende groep ouderen. Dit zet de houdbaarheid van het sociale zekerheidsstelsel onder druk.
De verhouding tussen 65-plussers en de beroepsbevolking van 15-64 jaar oud wordt de ‘afhankelijkheidsratio‘ genoemd. In Spanje steeg deze ratio tussen 2013 en 2023 van 27,7% naar 30,5%. Dit betekent dat er in 2023 voor elke 100 werkenden 30,5 inactieve 65-plussers waren die (deels) van hun arbeid en belastingafdrachten afhankelijk zijn.
Ook de zorgsector heeft te maken met de impact van de vergrijzing. Meer ouderen betekent een toename van het aantal mensen met chronische ziekten en aandoeningen als dementie of artrose. Dit leidt tot extra drukte bij huisartsen, ziekenhuizen en verpleeghuizen. Tegelijk neemt door de vergrijzing het aanbod van zorgverleners af, wat personeelstekorten in de hand werkt.
De vergrijzing vormt tot slot een bedreiging voor de houdbaarheid van het Spaanse pensioenstelsel. Door de dubbele vergrijzing (minder premiebetalers en meer uitkeringsgerechtigden) staan de overheidsfinanciën en het pensioenfonds onder druk. De pensioenleeftijd zal vermoedelijk verder verhoogd moeten worden en de pensioenuitkeringen kleiner. Dit kan leiden tot zogenaamde ouderdomsarmoede.